ΓΕΡΓΕΡΗ (Δήμος Ρούβα, Νομός Ηρακλείου)
«ΑΡΚΟΥΔΙΑΡΗΔΕΣ» - «ΑΠΟΚΡΙΓΙΩΜΑΤΑ» Καθαρά Δευτέρα
Οι «αρκουδιάρηδες» είναι τα βασικά πρόσωπα των δρώμενων της Γέργερης, των «αποκριγιωμάτων». Η διαδικασία της μεταμφίεσής τους είναι μια τελετουργία που γίνεται σε εύθυμο κλίμα, με τη συνοδεία λύρας και κρητικού λαούτου, ποτού, φαγητού και αστεϊσμών. Νέοι άνδρες, πλέον και γυναίκες, φορούν λευκές προβιές που καλύπτουν τον κορμό εμπρός και πίσω. Στη μέση κρεμούν σφυρήλατα κουδούνια αιγοπροβάτων και βάφουν τα πρόσωπά τους μαύρα με καπνιά από τσουκάλι («μουζώνονται»). Ο επικεφαλής τους, ο «αρκουδιάρης», φορά παλιά ρούχα, μουζώνεται και κρατά μια βίτσα (κλαδί απογυμνωμένο από τα φύλλα).
Οι αρκουδιάρηδες δένονται μεταξύ τους με σκοινιά τα οποία κρατά ο αρκουδιάρης και βγαίνουν στους δρόμους του χωριού. Τρέχουν και αναπηδούν σείοντας τα κουδούνια δημιουργώντας αναστάτωση. Ο αρκουδιάρης τούς κατευθύνει με τα σκοινιά, ενώ εκείνοι κατά διαστήματα προβάλλουν αντίσταση, πεισμώνοντας και μη υπακούοντας. Ο αρκουδιάρης τραβά τα σκοινιά και τους χτυπά με τη βίτσα προσπαθώντας να τους επιβληθεί. Η προσπάθεια «χαλιναγώγησης» της ατίθασης δύναμης των ζωόμορφων μεταμφιεσμένων από τον άνθρωπο στο δρώμενο αυτό και η περιφορά τους σαν κοπάδι, αποτελεί μεταφορά της κτηνοτροφικής δραστηριότητας. Αποσκοπούσε με μιμικό τρόπο στον έλεγχο των δυνάμεων της φύσης που οδηγούν σε επιτυχημένη κτηνοτροφική παραγωγή και με σατυρικό ύφος εκτόνωνε την αγωνία των κτηνοτρόφων για την έκβασή της. Η ομάδα χορεύει με τη συμμετοχή του κόσμου το λεγόμενο «αρκουδίστικο χορό», έναν «πηδηχτό χορό» συνδεδεμένο με το δρώμενο αυτό. Τα κουδούνια των αρκουδιάρηδων ακολουθούν το ρυθμό της μουσικής, καθώς αυτοί χοροπηδούν και κάνουν άσεμνες κινήσεις. Ο χορός συνοδεύεται από μια ορχήστρα που παίζει ασκομαντούρα (είδος άσκαυλου) ή λύρα και λαούτο, παλαιότερα στη μέση του χορού, ενώ σήμερα πάνω σε μία εξέδρα. Μεταγενέστερη, επίσης, είναι και η προσθήκη αποκριάτικων στίχων στο σκοπό του χορού. Έως το πρόσφατο παρελθόν, οι μεταμφιεσμένοι έκαναν πέρασμα στα καφενεία του χωριού, πείραζαν τον κόσμο, συχνά έλεγαν και άσεμνες μαντινάδες, έστηναν γλέντι και χορό. Τα δρώμενα, πλέον, εκτυλίσσονται στον κεντρικό δρόμο του χωριού.
Εκτός από το δρώμενο των αρκουδιάρηδων, την ημέρα αυτή τελούνται και αναπαραστάσεις αγροτικών εργασιών, όπως εικονικό όργωμα, σπορά και λιομάζωμα (μάζεμα της ελιάς). Η άνοιξη, ως αρχή της νέας παραγωγικής περιόδου, είναι μια κρίσιμη εποχή για τις καλλιέργειες. Η αγωνία των αγροτών του παρελθόντος για την επιτυχία της σοδειάς, τους ώθησε να επιδιώξουν να ενισχύσουν τελετουργικά την αναβλάστηση της φύσης.
Τελούνται, επίσης δρώμενα κατά τα οποία η συνήθης τάξη των καταστάσεων αντιστρέφεται με σατιρικό τρόπο. Χαρακτηριστική είναι η αναπαράσταση γάμου, στην οποία η νύφη είναι μεταμφιεσμένος άνδρας. Ακόμη, γίνεται αναπαράσταση κηδείας, με το νεκρό να ανασταίνεται όταν του προσφέρουν «για τελευταία φορά» ποτό. Και στις δυο περιπτώσεις ο γονιμικός χαρακτήρας των δρώμενων είναι εμφανής, καθώς οι τελεστές εκφράζονται με άσεμνες κινήσεις και λόγια. Πρόκειται για αναπαραστάσεις διαβατηρίων τελετών, που αντεστραμμένες εκτόνωναν, στην προνεωτερική εποχή, την ένταση των ανθρώπων στην κρίσιμη αυτή περίοδο διάβασης από τη μια παραγωγική εποχή στην άλλη και επεδίωκαν με το γονιμικό χαρακτήρα τους να επενεργήσουν στις δυνάμεις της φύσης.
ΠΗΓΗ – ΚΕΙΜΕΝΑ : Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας- Θράκης